Δρ Ανδρέας Ν. Αγγελάκης, Τεχν. Σύμβουλος Ένωσης ΔΕΥΑ

"....ὅτι δὲ γίγνεται ἀτμίζουσα πότιμος καὶ οὐκ εἰς θάλατταν συγκρίνεται τὸ ἀτμίζον, ὅταν συνιστῆται πάλιν, πεπειραμένοι λέγωμεν...."
Αριστοτέλης (384-322 π.X.) , Μετεωρολογικά, Βιβλίο Β.

Από την προϊστορική περίοδο, ο άνθρωπος προσπαθεί να διασφαλίζει διαθέσιμο νερό για την κάλυψη των αναγκών του, με την υλοποίηση έργων ύδρευσης χαμηλού κόστους, υψηλής απόδοσης και προσφιλή στο περιβάλλον. Η χώρα μας έχει μακραίωνη ιστορία αειφόρου διαχείρισης υδατικών πόρων. Αρχαιολογικές και άλλες μαρτυρίες υποδηλώνουν ότι κατά την πολιτισμική έκρηξη της Μινωικής περιόδου (ca. 3200-1100 π.Χ.) εφαρμόστηκαν προωθημένες πρακτικές χρήσης μη συμβατικών υδατικών πόρων, όπως είναι η συλλογή, αποθήκευση και χρήση βρόχινου νερού και πιθανόν αφαλατωμένου νερού. Οι Μινωίτες, πρώτοι στο κόσμο, ανέπτυξαν πολύ καλά οργανωμένο ναυτικό στόλο, που κυριαρχούσε στην Μεσόγειο θάλασσα (όπως αναφέρει ο Θουκυδίδης), καλύπτοντας αποστάσεις εκατοντάδων μιλίων σε αναζήτηση εμπορεύσιμων αγαθών από την Ισπανία ως τη Συρία και καταστολή της πειρατείας. Γι' αυτό πιθανολογείται ότι οι Μινωίτες πρώτοι εφάρμοσαν θερμική μέθοδο παραγωγής πόσιμου νερού από θαλασσινό νερό κατά τη διάρκεια των πολυήμερων περιόδων παραμονής τους εν πλω, με σχετικά μικρού μεγέθους πλοία (Εικ. 1αριστ.).

Αργότερα, ο Αριστοτέλης (384-322 π.X.) περιέγραψε με μεγάλη ακρίβεια τον κύκλο της φύσης (νερού). Επίσης ο ίδιος για πρώτη φορά, αναφερόμενος στο θαλασσινό νερό, αναφέρει ότι αυτό μπορεί να μετατραπεί σε γλυκό (πόσιμο) νερό όταν ατμοποιηθεί (εξατμισθεί) και στη συνέχεια συμπυκνωθεί. Μετέπειτα (ca. 200 μ.Χ.) ο περιπατητικός φιλόσοφος Αλέξανδρος ο Αφροδίσιος, παρουσιάζει την παραγωγή πόσιμου νερού από θαλασσινό νερό, από ναύτες σε πλοίο, με τη χρήση σπόγγων, που απορροφούσαν ατμούς θαλασσινού νερού, κατά τη διάρκεια βρασμού του εντός ειδικού δοχείου (Εικ. 1δεξιά).

Σήμερα, σε πολλές περιοχές του κόσμου, κυρίως σ' αυτές με ελλειμματικό υδατικό ισοζύγιο νερού, αναπτύσσονται με πολύ γρήγορους ρυθμούς τεχνολογίες χρήσης μη συμβατικών υδατικών πόρων, όπως είναι η αφαλάτωση του θαλασσινού ή υφάλμυρου νερού. Παγκοσμίως, το 2013 λειτουργούσαν 16000 μονάδες αφαλάτωσης με παραγωγή πάνω από 89 εκατ. m3/ημ. πόσιμου νερού, από 5000 m3/ημ., που ήταν το 1990 (Πίνακας 1). Μόνο στο Ισραήλ παράγονται σήμερα πάνω από 2 εκατ. m3/ημ. αφαλατωμένου νερού. Τα επόμενα έτη, η παραγωγή του αναμένεται ότι θα αυξάνεται με ακόμη πιο γρήγορους ρυθμούς (μέση ετήσια αύξηση πάνω από 5%) και θα ξεπεράσει τα 200 εκατ. m3/ημ., το 2020. Στο μέλλον, τέτοιες τεχνολογίες θα αποτελέσουν τη βάση παραγωγής όχι μόνο άφθονου και καλής ποιότητας πόσιμου νερού αλλά ακόμη και νερού για άλλες δυνατές χρήσεις.

Στην Ελλάδα, όπως και σ’ άλλες Μεσογειακές χώρες, η αφαλάτωση με αντίστροφη ώσμωση είναι μια σχετικά νέα τεχνολογία, που τα τελευταία έτη επεκτείνεται πολύ γρήγορα σε περιοχές ελλειμματικές σε νερό. Σήμερα στη Χώρα μας λειτουργούν περίπου 70 μονάδες αφαλάτωσης μέσης ημερήσιας παραγωγής περίπου 35.000 m3/ημ. αφαλατωμένου νερού (Πίνακας 2). Το σύνολο σχεδόν των μονάδων αυτών (περισσότερες από 60) τις κατασκεύασαν και τις λειτουργούν ΔΕΥΑ (Δημοτικές Επιχειρήσεις Ύδρευσης & Αποχέτευσης), όπως αυτές στην Κέρκυρα, στο Γάζι Μαλεβιζίου Κρήτης, στη Μύκονο, στη Νίσυρο, στην Πάρο, στη Σαντορίνη, στη Σύρο και στη Χίο. Γενικά χαρακτηριστικά των υφιστάμενων μονάδων είναι η μικρή δυναμικότητά τους, λόγω της γεωγραφίας του νησιώτικου ΝΑ Ελλαδικού χώρου και της παλαιάς τεχνολογίας των περισσότερων απ' αυτών.

Οι ΔΕΥΑ της χώρας παρακολουθούν τις διεθνείς εξελίξεις των τεχνολογιών αφαλάτωσης και το προσωπικό τους είναι ενημερωμένο με τις τελευταίες τάσεις και προοπτικές τους. Πρόσφατα, η ΔΕΥΑ Μαλεβιζίου κατασκεύασε και λειτουργεί μονάδα αφαλάτωσης, που αν και είναι μικρής δυναμικότητας (2400 m3/ημ.), θεωρείται, με τα διεθνώς ισχύοντα, πρωτοποριακή με συνολικό κόστος λειτουργίας 0,24 €/m3 (Εικ. 2). Μ' αυτό το δεδομένο η ΔΕΥΑ Ηρακλείου σε συνεργασία με την όμορη ΔΕΥΑ Μαλεβιζίου προγραμματίζει σήμερα την επέκταση της μονάδας αυτής στα 20.000 m3/ημ., που θα επιφέρει περαιτέρω μείωση του λειτουργικού κόστους του παραγόμενου αφαλατωμένου νερού.

Ο προγραμματισμός και η υλοποίηση έργων αφαλάτωσης θαλασσινού και κυρίως υφάλμυρου νερού και γενικά η χρήση μη συμβατικών υδατικών πόρων, θα βελτιώνονται και θα επεκτείνονται συνεχώς. Αυτό οφείλεται στη ταχυτάτη ανάπτυξη των μεμβρανών και διεργασιών μακροδιήθησης, υπερδιήθησης, μικροδιήθησης και αντίστροφης ώσμωσης, με αντίστοιχη μείωση της απαιτούμενης ενέργειας. Με τους συνεχώς βελτιούμενους τύπους μεμβρανών και κυρίως τη συνεχώς μειούμενη ενέργεια κατά μονάδα παραγόμενου αφαλατωμένου νερού, το κόστος της αφαλάτωσης θα εξακολουθήσει να μειώνεται σημαντικά τα επόμενα έτη. Ακόμη, η χρήση υφάλμυρων αντί θαλασσινών νερών (που υπάρχουν σε αφθονία σε πολλές παράκτιες περιοχές της χώρας μας) και η κατασκευή μονάδων με όσο το δυνατόν μεγαλύτερη δυναμικότητα, θα επιφέρουν επί πλέον μείωση του κόστους παραγωγής αφαλατωμένου νερού (Πίνακας 3). Σ' αυτό θα συμβάλει επίσης η δυνατότητα χρήσης ανανεώσιμων πηγών ενεργείας. Η ανάπτυξη πράσινων μονάδων αφαλάτωσης είναι μια ήδη εφαρμοζόμενη τεχνολογία στην Καλιφόρνια, στο Ισραήλ και άλλες χώρες.

Από τα προαναφερόμενα συμπεραίνεται ότι:
(α) Σε παγκόσμιο επίπεδο, η έρευνα και τεχνολογία αντικειμένων υδατικών πόρων θα συνεχίσουν να αναπτύσσονται τα προσεχή έτη με πολύ πιο γρήγορους ρυθμούς και η διαχείριση των υδατικών πόρων θα βελτιώνεται συνεχώς και θα εντάσσεται σ' ένα γενικότερο πλαίσιο αειφορίας.
(β) Οι τεχνολογίες διαχείρισης υδατικών πόρων, που θα αναπτύσσονται στο μέλλον, θα να είναι μειωμένου κόστους, πιο φιλικές στο περιβάλλον και μεγαλύτερης απόδοσης.
(γ) Η χρήση μη συμβατικών υδατικών πόρων και κυρίως αφαλατωμένου νερού, θα βοηθήσει στην ορθολογικότερη διαχείριση των υδατικών πόρων της Χώρας μας, κυρίως στις νοτιοανατολικές νησιώτικες περιοχές της. Και
(δ) Η Ελλάδα έχει την δυνατότητα να παίξει πρωταγωνιστικό ρόλο στην έρευνα και τεχνολογία διαχείρισης των υδατικών πόρων, παγκοσμίως και κυρίως στη Μεσόγειο και Μέση Ανατολή, εφ’ όσον επενδύσει σε σχετικές τεχνολογικές δραστηριότητες, όπως είναι οι μονάδες υπερδιήθησης-αφαλάτωσης και οι πράσινες μονάδες αφαλάτωσης. Οι ΔΕΥΑ της χώρας, σε συνεργασία με πολύ αξιόλογες κατασκευαστικές εταιρίες που δραστηριοποιούνται στον Ελλαδικό χώρο, μπορούν να πρωτοστατήσουν στην περαιτέρω βελτίωση των εφαρμοζομένων τεχνολογιών και στη μείωση του κόστους του παραγομένου αφαλατωμένου νερού.